77. VEREM EĞİTİMİ VE FARKINDALIK HAFTASI
(07-13 Ocak 2024)
Verem (Tüberküloz) Hastalığı Nedir?
Verem hastalığı tıbbi adıyla tüberküloz (TBC), hava yoluyla bir bireyden diğerine yayılan, bulaşıcı bir akciğer hastalığıdır. Etkeni Mycobacterium Tuberculosis isimli bir bakteridir. Verem hastalığı tedavi edilebilir ve verem aşısı ile önlenebilir bir hastalıktır.
Tüberküloz halen dünya genelinde önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Dünyada yaklaşık iki milyar insanın tüberküloz basili ile enfekte olduğu tahmin edilmektedir. Bu insanların %5-10’unun yaşamlarının bir döneminde tüberküloz hastası olma riski bulunmaktadır. Tüberküloz genellikle ekonomik olarak üretken yaş grubundaki erişkinleri tutmaktadır.
Tüberküloz Hastalığı Nasıl Bulaşır?
• Hastalık, hiç tedavi görmemiş veya düzenli tedavi olmamış akciğer ve larinks (gırtlak) tüberkülozu olan hasta insanlardan, öksürme ve hapşırma ile ortama yayılan mikrobun solunum yoluyla vücuda alınması sonucu hastalık bulaşır.
• Tüberküloz hastasıyla aynı ortamda bulunma süresi, ortamın büyüklüğü ve havalanma düzeyi hastalığın bulaşmasında önemli olan faktörlerdendir.
• En sık bulaşma, hastanın aile bireylerine ve yakın çalışma arkadaşlarına olur.
• Düzenli ilaç kullanımı ile hastaların çoğunda, ortalama 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur.
• Vücut direncini düşüren durumlar, bağışıklığı etkileyen hastalıklar ve etkenler hastalığın ortaya çıkmasında rol oynar (HIV/AIDS, vücut direncini en çok düşüren hastalıklardan biri olduğu için tüberküloz ile HIV/AIDS birlikteliği sıktır).
• Diabetes mellitus, kronik böbrek yetmezliği, bazı kanserler, ilaç ve alkol bağımlılığı, tütün kullanımı ve silikozis de vücut direncini düşürerek tüberküloz hastalığının ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir.
• Bebek ve çocuklarda, vücut direnci düşük olduğundan, hastalığa yakalanma riski erişkinlere göre daha fazladır.
• Tüberküloz hastalığı en çok akciğerlerde görülmekle birlikte (%60-70) saç ve tırnak hariç tüm doku ve organları tutabilir. Hastalığın en sık görüldüğü diğer organ ve dokular; plevra, lenf bezleri, kemikler, böbrekler ve beyin zarıdır.
Tüberküloz Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
• Genel yakınmalar; halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, ateş ve gece terlemesidir. Küçük çocuklarda kilo almada duraklama, büyüme veya gelişme geriliği olabilir.
• Solunum sistemi yakınmaları; öksürük, balgam, öksürükle kan tükürme, kanlı balgam (hemoptizi), göğüs-sırt-yan ağrısı ve nefes darlığıdır.
• Diğer organları tutan akciğer dışı tüberküloz hastalığında ilgili organa ait bulgular görülebilir (örneğin kemik ve eklem tüberkülozunda kalça, diz veya omurgada şişlik, ağrı, akıntı; larinks tüberkülozunda ses kısıklığı; lenf bezi tüberkülozunda lenf bezi büyümesi, akıntı; böbrek tüberkülozunda idrarda kan, iltihap yapabilir).
• İki-üç haftadan uzun süren ve antibiyotik tedavisi almış olmasına rağmen öksürüğü geçmeyen hastalarda tüberküloz hastalığından şüphelenmek gerekir.
Tüberküloz Tanısı Nasıl Konulur?
• Hastalığın kesin tanısı, balgamda tüberküloz basilinin görülmesi ile konulur. Basilin mikroskopta görülmesi ya da kültürde üremesi gereklidir. Son yıllarda yaygınlaşan moleküler tanı testleri de geçerli tanı araçları arasında yer almaktadır.
• Hastalığın bulguları yavaş gelişir. Hastanın klinik ve radyolojik bulguları, hastalıktan şüphelenmeyi sağlar.
• Tüberküloz için en sık kullanılan tanı Tüberkülin deri testi (TDT) adı verilen basit bir cilt testidir. TDT’de tüberkülin adı verilen bir madde, kolun iç kısmındaki derinin hemen altına çok az miktarda enjekte edilir ve 48 - 72 saat içerisinde, koldaki enjeksiyon bölgesinde şişme olup olmadığı bir sağlık uzmanı tarafından kontrol edilir. Buradaki sert ve kabarmış bir yumru bireyin verem hastalığı riski altında olduğu anlamına gelmektedir. Ancak cilt testi garantili değildir. Tüberkülin deri testi (TDT)’nin pozitif olması vücutta basil olduğunu gösterir. Bu durum tüberküloz enfeksiyonu veya tüberküloz hastalığını işaret edebilir. Dolayısıyla TDT, tüberküloz hastalığının kesin tanısında kullanılmaz.
Tüberküloz Hastalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?
• Tüberküloz tedavisi, tüm sağlık kuruluşlarında, Bakanlığımız tarafından yayımlanmış olan “Tanı ve Tedavi Rehberi” ile belirlenmiş standartlara uygun olarak yapılır.
• Yeni tüberküloz hastalarının tedavisi; iki ay 4’lü ve dört ay 2’li ilaçla olmak üzere 6 ay sürmektedir.
• Tedavide kullanılan bütün ilaçlar, ilgili sağlık kuruluşları tarafından ücretsiz verilir.
• İlaçların düzenli kullanılması tedavinin başarısı için oldukça önemlidir.
• Hastanın, tercihen bir sağlık personelinin gözetiminde ilaçlarını alması şeklinde uygulanan “doğrudan gözetimli tedavi (DGT)” düzenli ilaç kullanılması için en uygun yoldur.
Temaslı Muayenesi ve Koruma Tedavisi Neden Gereklidir?
• Bulaştırıcı dönemde olan tüberküloz hastası ile aynı ortamda bulunan ve tüberküloz basiline maruz kalan kişilere “temaslı” denir.
• Tüberküloz hastasının temaslıları verem savaş dispanserlerinde ücretsiz olarak muayene edilir ve gerekli tetkikleri yapılır.
• Hasta olduğu tespit edilen temaslılar tedavi edilir. Hasta olmayan fakat enfeksiyon ya da hastalık riski taşıyan temaslılar koruma tedavisine alınır.
• Koruma tedavisi tek ilaçla ve 6 ay süreyle yapılır.
Tüberküloz Hastalığından Korunmak İçin Neler Yapılmalı?
• Havasız yerlerde kalınmamalı açık ve temiz havada dolaşılmalı.
• BCG (Verem) aşısı yaptırılmalı.
• Dengeli ve düzenli beslenmeye özen gösterilmeli.
• Veremli hastaların temas ettikleri/kullandıkları eşyalar kullanılmamalı.
• Öksüren ve hapşıran insanlardan korunulmalı.
Verem Aşısı Kimlere Uygulanır?
• Tüberküloz hastalığından korunmada BCG (Bacille Calmette Guerin) aşısı kullanılmaktadır.
• BCG aşısı, doğumdan sonra ikinci ayını bitiren bebeklere aile sağlığı merkezleri ya da verem savaşı dispanserlerinde ücretsiz olarak yapılmaktadır.
• BCG aşısı, belirlenen zamanı içerisinde yapılmaması halinde, tüberkülin deri testi (TDT) sonucuna göre 6 yaşa kadar uygulanabilir.
• BCG aşısı, özellikle çocuklarda ağır seyreden tüberküloz hastalığını (menenjit ve miliyer TBC) önlemede etkilidir.
Kaynak:
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Tüberküloz Dairesi Başkanlığı